1982 Anayasasının 53. Maddesinde işçiler1 ve işverenlerin karşılıklı olarak ekonomik sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek maksadıyla Toplu İş Sözleşmesi yapma hakkına sahip olduğundan bahsetmiştir.
41212 sayılı K. (M.4) ile ek bir fıkra getirilmiş, buna göre anayasanın 128. Maddesine giren kamu görevlilerinin kanunla kendi aralarında kurmalarına cevap verilecek olan ancak 53/1-2 ye göre toplu iş sözleşmesi yapma hakkı ve 54 e göre de grev ve lokavt hakkı olmayan sendikalar ve üst kuruluşları da üyeleri adına yargı merciine başvurabileceği hükmü getirilmiştir. Ayrıca bu nitelikleri kuruluşların idare ile amaçları doğrultusunda toplu görüşme yapacakları belirlenmiştir.
Bir iş yerinde toplu iş sözleşmesi yapılmış ise o iş bir daha toplu iş sözleşmesi yapılamaz ve uygulanamaz. (53/4)
Toplu iş sözleşmesi ile ilgili ayrıntılı düzenlemeler içeren yasa 28223 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt kanunudur.
Toplu iş hukukunun kişiler açısından uygulama alanı ile ilgili olarak Toplu iş sözleşmesi Grev ve Lokavt kanununda ayrıntılı düzenlemeler ve 275 sayılı iş kanununda bulunmayan ve o dönem problem teşkil eden uygulamalarında açıklık getirilmiştir.
Toplu İş Hukukunun Uygulama Alanına Dahil Kişiler
Toplu iş sözleşmesinin uygulama alanına dahil kişiler;
– Sözleşmeye taraf olan işveren sendikasının üyesi olan işveren
– Sözleşmeye taraf olan işveren sendikasının üyesi olmayan işveren
– Sözleşmeye taraf olan işçi sendikasının üyesi olan işçiler
– Sözleşmeye taraf olan işçi sendikasının üye olmayan işçilerinde belli koşullar altında Toplu iş sözleşmesi kapsamına girebilecektir.
Toplu iş sözleşmelerinden yararlanacak olan bir takım yükümler getirilmiş (sendika üyeliği, üye olmayanların yararlanmak için dayanışma aidatı ödemesi gibi) bu yükümlülükleri yerine getirdiğinde Toplu İş Sözleşmesinden yararlandırılmaları kararlaştırılmıştır.
Toplu İş Sözleşmesinden Yararlanacak Kişiler
Toplu iş sözleşmesinden yararlanacaklar Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu m.9 da belirtilmiştir.
Buna göre TİS ten Toplu iş sözleşmesine taraf olan sendika üyesi olan işçiler, söz konusu sendikaya üye olmayan ama dayanışma aidatı ödeyerek yararlanan işçiler ile bir Toplu iş sözleşmesinin TİSGLK m 11 deki şartları taşıması halinde diğer iş kollarına da teşmil edilmesiyle yararlanacak olan işçiler girer.
a- Toplu İş Sözleşmesine Taraf Olan Sendika Üyesi İşçiler
TİSGLK m 9 da açıkça taraf işçi sendikalarına üye olan işçilerin TİS ten yararlandırılacağından bahsedilmiştir.
Buna göre söz konusu işçinin TİS ten yararlanabilmesi için TİS’e taraf olan sendikanın üyesi bulunması zorunludur. Bu üyelik sendikalar kanununa göre geçirli bir üyelik olmak zorundadır.
Bu hükmün uygulanmasında TİS’in kapsam ve düzeyinin (işyeri-işyerleri-işletme bazında) önemli olmadığı söylenmektedir.
Üyelerin TİS ten ne zamandan itibaren yararlanacağı da TİSGLK da gösterilmiştir. Buna göre TİS in imzalanması sırasında üye olanlar, TİS in imzalanmasından sonra üye olanlar gibi ikili bir ayrım yapılabilir.
1- İmza Tarihinde Üye Olanlar
Toplu iş sözleşmesinin imzası sırasında taraf sendikaya üye olan işçiler yürürlük tarihinden itibaren TİS ten yararlanırlar.
Ayrıca imza tarihinde taraf sendikaya üye olan işçilerde TİS in yürürlük tarihinin imza tarihinden evvelki bir tarih olarak kararlaştırmaları halinde kararlaştırılan tarihten itibaren sözleşmeden yararlanacaklardır. 5 Ancak bu geriye götürerek yararlanma işçinin işe girdiği tarihten önceye götürülmeyecektir.
