Evlilik sözleşmeleri ve mal rejimleri

721 sayılı Türk Medeni Kanunu, 08.12.2001 günlü ve 24607 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak 01.01.2002 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

A-Yürürlükten kalkan Türk Kanunu Medenisi’nde üç tür mal rejimi kabul edilmiş idi.

Bunlar:

Mal ayrılığı,

Mal birliği,

Mal ortaklığından ibaretti.
Medeni Kanunumuz İsviçre Medeni Kanunundan iktibas olunurken, İsviçre’de mal birliği rejimi yasal rejim kabul edilmişken, hukukçularımız bu mal rejimini sözleşmeli mal rejimleri arasına almış ve o tarihte sosyal bünyemize en uygun olduğu düşünülen mal ayrılığı rejimini yasal rejim olarak kabul edilmesini sağlamışlardır.
Mal ayrılığı rejiminin, kadın hakları yönünden özellikle boşanmalarda ve miras paylaşımında, hakkaniyete aykırı sonuçlar doğurduğunu gözönünde bulunduran Kanun koyucu, İsviçre Medeni Kanununda 5 Ocak 1984 tarihinde yapılan değişiklikle yasal mal rejimi olarak kabul edilen edinilmiş mallara katılma rejimi hükümlerini iktibas suretiyle ülkemizde de yasal mal rejimi olarak kabul etmiştir.

B- Yeni Türk Medeni Kanununda yer alan mal rejimleri şunlardır:

Edinilmiş Mallara Katılma (218 ila 241 inci maddeler),

Mal Ayrılığı (242 ve 243 üncü maddeler),

Paylaşmalı Mal Ayrılığı (244 ila 255 inci maddeler),

Mal Ortaklığı (256 ila 281 inci maddeler)
C- 4722 sayılı Türk Medeni Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanunun 10 uncu maddesine göre,
Türk Medeni Kanununun yürürlüğe girdiği 1 Ocak 2002 tarihinden önce evlenmiş olan eşler, bu tarihe kadar hangi mal rejimine tabi iseler, o rejim devam edecektir. Ancak bu durum 1 Ocak 2003 tarihine kadar söz konusudur.

Eşler Kanunun yürürlüğe girdiği 1 Ocak 2002 tarihinden başlayarak bir yıl içinde, başka bir mal rejimi seçmedikleri takdirde, Kanunun yürürlük tarihinden itibaren yasal mal rejimini seçmedikleri takdirde, Kanunun yürürlük tarihinden itibaren yasal mal rejimini yani edinilmiş mallara katılma rejimini seçmiş sayılacaklardır.

D- Mal Rejimlerine Uygulanacak Genel Hükümler

-Yasal Mal Rejimi: Edinilmiş Mallara Katılma rejimidir.

-Seçme Hakkı: Eşler mal rejimi sözleşmesiyle Kanunda belirtilen diğer rejimlerden birini seçebilirler. Şu kadar ki, taraflar istedikleri mal rejimini ancak Kanunda yazılı sınırlar içinde seçebilir, kaldırabilir veya değiştirebilirler.

-Ne zaman yapılacağı : Mal rejimi sözleşmesi evlenmeden önce veya sonra yapılabilir. Yani taraflar nişanlı iken dahi sözleşme yapabilirler.

-Sözleşme Ehliyeti: Ayırt etme gücüne (temyiz gücüne) sahip olanlar tarafından yapılabilir. Küçükler ve kısıtlılar yasal temsilcilerinin rızasını almak zorundadırlar. Bilindiği gibi, kısıtlı evli dahi olsa yasal temsilcisinin rızası gerekecek, küçüğün, evlenme öncesi yapacağı mal rejimi sözleşmesinde yasal temsilcisinin rızası aranacak, ancak evlendiği zaman T.M.K. 11. inci maddesinin ikinci fıkrasına göre ergin olacağı cihetle, evlilik aşamasında yapacağı mal rejimi sözleşmesi için böylesi bir rıza aranmayacaktır.

-Sözleşmesin Şekli : Mal rejimi sözleşmesi, noterde düzenleme veya onaylama şeklinde yapılır. Mal rejimi sözleşmesinin taraflarca ve gerektiğinde yasal temsilcilerince imzalanması zorunludur.(Mal rejmi sözleşmesinin yalnızca düzenleme şeklinde yapılmasını öngören Noterlik Kanunun 89 uncu maddesi böylece zımmen değişmiş olmaktadır.)

Mülga Kanundaki sözleşmenin tescil ve ilanına ilişkin hükümler yeni yasaya alınmadığından bu işlemler yapılmayacaktır.

Evliliğin devamı sırasında yapılan mal rejimi sözleşmelerinin mahkemenin tasvibine sunulmasına ilişkin eski Kanunun 173 üncü maddesinin ikinci fıkra hükmü alınmadığından, sözleşmenin ayrıca mahkemenin tasvibine sunulmasına gerek bulunmamaktadır.

Adalet Komisyonunda eklenen bir cümle ile tarafların evlenme başvurusu sırasında seçtikleri mal rejimini yazılı olarak da bildirebilecekleri esası getirilmiştir.

I-Olağanüstü Hal Rejimi Nedir : Mevcut mal rejiminin mal ayrılığına dönüşmesidir. Burada dikkat edilmesi gereken durum, bu dönüşümün taraf iradesiyle değil,

Haklı bir sebep varsa, eşlerden birinin istemi üzerine, hakim kararıyla,

Veya mal ortaklığı rejimini kabul etmiş eşlerden birinin iflasına karar verildiğinde kendiliğinden,

Mal ortaklığını kabul etmiş eşlerden birine karşı icra takibinde bulunan alacaklının, haczin uygulanmasında zarara uğraması halinde, alacaklının istemi üzerine hakim kararıyla, olmasıdır. Haklı sebepler 206 ıncı maddede sayılmıştır.
Bu konular mahkeme yetkisine girdiğinden noterleri ilgilendiren bir durum bulunmamaktadır. Yetkili mahkeme, istemde bulunan eşin yerleşim yeri mahkemesidir.
II-Olağanüstü Mal Rejiminde mal ayrılığına geçişten dönme nasıl olacak :

1-Eşlerden birinin haklı sebebin varlığı halinde istemi üzerine, hakim tarafından mevcut mal rejiminin mal ayrılığına dönüşmesine karar verilmesi durumunda,

a) Eşler, her zaman yeni bir mal rejimi sözleşmesiyle önceki veya başka bir mal rejimini kabul edebilirler.

b) Mal ayrılığına geçişi gerektiren sebebin ortadan kalkması halinde hakim, eşlerden birinin istemi üzerine eski mal rejimine dönülmesine karar verebilir.

2-Mal ortaklığı rejiminde, cebri icra nedeniyle (iflas-haciz) mal ortaklığının mal ayrılığına dönmesinde alacaklı tatmin edildiği takdir,

Hakim, mal ortaklığının yeniden kurulmasına karar verebilir.

Eşler, mal rejimi sözleşmesiyle edinilmiş mallara katılma rejimini kabul edebilirler.
E-Bir eşin mallarının diğeri tarafından yönetimi :
Eşlerden biri açık veya örtülü olarak (sarih ve zımni) mallarının yönetimini diğer eşe bırakabilir. Böylesi durumda aksi kararlaştırılmış olmadıkça vekalet hükümleri uygulanır.

F-Eşin kendisine ait malların envanterini istemesi :

Eşlerden her biri, diğerinden her zaman mallarının envanterinin resmi senetle yapılmasını isteyebilir.

Resmi senedi yapacak makam 216. maddede gösterilmemekle beraber, gerekçesinde bu makamın noter olduğu açıkça ifade olunmaktadır. Mamafih gerekçede bu açıklık olmasaydı bile Noterlik Kanununun 60 ıncı maddesinin (2) numaralı bendi gereği yetkili merci yine noter olacaktı. Maddede açık hüküm bulunmamakla beraber gerekçesinde “istemede bulunulan eş, noterce resmi senedin düzenlenmesine katılmakla yükümlüdür.” denilmektedir.

G- Eşler seçtikleri mal rejimi sözleşmesi ile istedikleri şekilde hüküm getirebilir veya değişiklik yapabilirler mi?

Taraflar istedikleri mal rejimini ancak kanunda yazılı sınırlar içinde seçebilir, kaldırabilir veya değiştirebilirler.

Tarafların, mal rejimi sözleşmelerinde hangi konularda değişiklik yapabilecekleri gönderilen sözleşme örneklerinin altına not olarak yazılmıştır.